Cyfraniad Cymunedau Du yn Adeiladu Prydain

Er efallai nad yw eu henwau i gyd wedi goroesi, mae cyfraniad y bobl ddu at adeiladu Prydain wedi bod yn aruthrol. Roeddent yn wynebu gwahaniaethu, tlodi a chaledi, ac ni chawsant fawr o gydnabyddiaeth, os o gwbl, am eu hymdrechion.

Heddiw, mae’n stori wahanol, gan fod amrywiaeth a chynhwysiant wedi galluogi pobl dalentog o leiafrifoedd du, Asiaidd ac ethnig i symud ymlaen yn eu gyrfaoedd a chael effaith wirioneddol ar y diwydiant adeiladu.

Cyfraniadau Hanesyddol

Gwelodd y 18^fed a’r 19^eg ganrif niferoedd mawr o bobl ddu yn adeiladu. Y ffaith, fodd bynnag, yw y byddai’r rhan fwyaf o’r gweithwyr hyn wedi’u dosbarthu fel caethweision neu lafur gorfodol. Roeddent yn cael eu defnyddio i adeiladu ffyrdd, pontydd, rheilffyrdd a thai, ychydig iawn o dâl a byddent wedi byw mewn amodau eithriadol o wael. Diddymwyd caethwasiaeth ym Mhrydain yn 1833 ond roedd pobl ddu yn dal i gael eu trin yn wael gan gyflogwyr ar ôl y cyfnod hwn, gan wynebu gwahaniaethu ble bynnag yr aethant. Hyd yn oed gyda dyfodiad gweithwyr du medrus, a gyflogir ar brosiectau megis adeiladu Big Ben yn San Steffan a’r Crystal Palace yn ne Llundain, ni newidiodd rhagolygon gweithwyr adeiladu du yn sylweddol.

Yr Heriau A Wynebir Gan Leiafrifoedd Yn Y Diwydiant Adeiladu

Yn ail hanner yr 20^fed ganrif, roedd lefelau uchel o wahaniaethu yn erbyn gweithwyr adeiladu du o hyd. Llenwodd cenhedlaeth Windrush ddigonedd o rolau yn y diwydiant adeiladu yn y DU, gan ‘helpu i ailadeiladu Prydain’ ar ôl yr Ail Ryfel Byd, ond yn aml roeddent yn cael eu talu’n waeth na’u cydweithwyr gwyn, roedd ganddynt lai o sicrwydd swydd ac yn ei chael yn anoddach symud ymlaen yn eu gyrfaoedd. Roedd yn anodd dod o hyd i swyddi arwain, ac roedd rhagfarn hiliol yn dal i fod yn ffactor wrth recriwtio a dyrchafu.  

Dim ond yn ystod y 30-40 mlynedd diwethaf y daeth yn haws i dalent du gyflawni eu potensial, ac i raddau helaeth trwy ddewrder a phenderfyniad cenedlaethau blaenorol sydd wedi arwain at y newid cadarnhaol hwn.  

Gweithwyr Proffesiynol Du Nodedig Yn Y Diwydiant Adeiladu

Darganfyddwch fwy am bobl o gefndiroedd du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig sy’n gwneud eu marc yn adeiladu’r DU heddiw.

Elsie Owusu

Wedi’i geni yn Ghana, mae Elsie Owusu yn un o benseiri du mwyaf adnabyddus a mwyaf llwyddiannus Prydain. Mae hi’n aelod sefydlu a hi oedd cadeirydd cyntaf Cymdeithas y Penseiri Du, mae’n rhedeg ei phractis ei hun Elsie Owusu Architects, ac mae wedi bod yn aelod o gyngor Sefydliad Brenhinol Penseiri Prydain (RIBA) ers 2014.

Ymhlith ei phrosiectau mwyaf clodwiw mae’r fynedfa wedi’i hailgynllunio ar gyfer gorsaf Tube Green Park, adnewyddiad llwyr Goruchaf Lys y DU a’r ‘Tŷ ynni isel’ yn Aden Grove, Llundain, lle bu Owusu yn cydweithio â’r artist Syr Peter Blake.

Mae hi wedi ymrwymo i achos gwella amrywiaeth mewn pensaernïaeth, ac yn 2017 lansiodd fenter RIBA +25, mewn partneriaeth ag Ymddiriedolaeth Elusennol Stephen Lawrence. Gwelodd yr ymgyrch +25 nifer yr aelodau nad ydynt yn wyn o gyngor llywodraethu RIBA godi o 1 (Owusu ei hun) i 12.

Tara Gboladé

Byddai’n anodd meddwl am unrhyw un yn gwneud mwy dros amrywiaeth mewn pensaernïaeth heddiw na Tara Gboladé. Mae hi’n rym blaenllaw ym mhensaernïaeth Prydain a enillodd wobr Rising Star RIBA yn 2018. Mae ei phractis, Gboladé Design Studio, wedi gwneud enw da gyda phrosiectau cynaliadwy ‘Passivhaus’ gan arbenigo mewn datblygiadau sero net ac ôl-ffitio sy’n canolbwyntio ar rymuso cymunedau.

Mae Gboladé hefyd yn weithgar yn y Rhwydwaith Paradigm, sefydliad sy’n helpu i gefnogi a hyrwyddo gwaith penseiri lleiafrifoedd ethnig, gan ddarparu cyfleoedd rhwydweithio a sicrhau bod talentau fel hi yn cyflawni eu llawn botensial. Mae Gboladé yn eistedd ar baneli adolygu dyluniad ar gyfer nifer o gynghorau yn Llundain, gan gynnwys Lambeth and Merton, lle mae'n cynghori ar geisiadau cynllunio. Mae hi hefyd ar Fwrdd Ymddiriedolwyr Cyngor Adeiladu Gwyrdd y DU ac yn arwain ar strategaeth gynaliadwyedd gydag ystod o grwpiau cleientiaid.

Audley English

Mae Audley English yn arloeswr! Yn fab i deulu cenhedlaeth gyntaf Windrush, pan raddiodd o'r Gymdeithas Bensaernïol ef oedd y pensaer cyntaf a aned yn India'r Gorllewin i wneud hynny. Ym 1984 sefydlodd y cwmni pensaernïol dan arweiniad du cyntaf yn y DU, Audley English Associates, a hefyd cyd-sefydlodd Gymdeithas y Penseiri Du. Mae ganddo ystod eang o brofiad pensaernïol ond mae bob amser wedi bod â diddordeb mewn cynaliadwyedd. Roedd yn dylunio cynlluniau tai arbed ynni a thai cymdeithasol ar lawr gwlad ymhell cyn iddynt ddod yn ffasiynol, ac yn y blynyddoedd diwethaf mae wedi arbenigo mewn prosiectau pensaernïaeth gynaliadwy sydd wedi ennill gwobrau. Enillodd English MBE yn Anrhydeddau’r Flwyddyn Newydd yn 2024, gan gydnabod ei wasanaeth i bensaernïaeth a chynaliadwyedd.

Dr Sunday Popo-Ola

Mae Dr Sunday Popo-Ola yn un o'r arbenigwyr mwyaf uchel ei barch ym maes peirianneg strwythurol yn y DU. Mae’n Gymrawd ymchwil a dysgu yng Ngholeg Imperial Llundain ac mae’n frwd dros ysbrydoli pobl ifanc i weithio ym maes peirianneg. Sefydlodd y rhaglen Creative Futures, gweithdai ar-lein wythnosol yn annog myfyrwyr o gefndiroedd du, Asiaidd a lleiafrifoedd Ethnig heb gynrychiolaeth ddigonol i ystyried gyrfaoedd mewn pynciau STEM. Mae Dr Popo-Ola yn awdurdod ym maes gosodion a chladin a chyfrannodd at yr ymchwiliad i Dân Grenfell.

‘Pan ddechreuais yn y byd academaidd am y tro cyntaf, roedd ymgysylltu â’r cyhoedd yn cael ei atal mewn gwirionedd. Ond roeddwn yn dal i fod eisiau ysbrydoli pobl ifanc o gymunedau difreintiedig i fynd i brifysgol ac astudio pynciau STEM, meddai Dr Popo-Ola. ‘Mae’r byd academaidd wedi ehangu ei fesur o lwyddiant – mae’n gyfnod newydd disglair.’

Roni Savage

Peiriannydd siartredig Roni Savage yw'r fenyw ddu gyntaf i sefydlu cwmni peirianneg sy'n gwasanaethu diwydiant adeiladu Prydain. Sefydlodd Jomas Associates yn 2009, sy’n gweithio mewn partneriaeth â datblygwyr tir, gan gynnal ymchwiliadau safle, arolygon peirianneg ac amgylcheddol.

Yn ystod ei gyrfa mae Roni wedi gweithio ar lawer o gynlluniau adeiladu mawr, gan gynnwys lledu ffordd Gylchol y Gogledd yr A406 a thraffordd yr M25. Fe’i gwahoddwyd i fod yn Gymrawd Sefydliad y Peirianwyr Sifil yn 2019, fe’i gwnaed yn Gymrawd Anrhydeddus o Sefydliad Brenhinol Penseiri Prydain yn 2020 ac yn 2022 fe’i pleidleisiwyd fel y Fenyw Fwyaf Dylanwadol mewn Adeiladu. Mae hi wedi gweithio fel cynghorydd i’r Arglwydd Sugar ar raglen deledu’r BBC The Apprentice, ac mae wedi ymrwymo i godi proffil menywod mewn peirianneg.

Dywed Roni ei bod ‘yn angerddol dros ddangos i bobl ifanc – merched a bechgyn – y gallant gyflawni eu breuddwydion gyda’r gefnogaeth gywir. Yn fy sector i, mae angen mwy o amrywiaeth arnom o ran rhywedd ac rwy’n hapus i weithio ochr yn ochr ag eraill sy’n gweithio tuag at y nod hirdymor hwnnw.’